Groningen

De kerst komt er weer aan, en dat betekent ook weer tijd voor A Christmas Carol van Charles Dickens. Het is het verhaal over de rijke vrek Ebenezer Scrooge die door drie geesten wordt bezocht die hem zijn armzalige leven in het verleden, heden en toekomst laten zien. Hij ziet dat hij verkeerd bezig is en gaat zijn leven beteren. Dickens komt veel voorbij in deze tijd. Er hangt iets gezelligs en nostalgisch om zijn verhalen. Ze zijn meeslepend en humoristisch, maar de schrijver wilde er ook iets mee aan de kaak stellen: hij was woedend over de wijdverbreide armoede en uitbuiting in zijn tijd, het Engeland van de 19e eeuw.

Het ware gezicht van het kapitalisme laat zich weer steeds duidelijker zien. Net als in de tijd van Dickens. Eén van de tekenen is de steeds grotere plek die liefdadigheid inneemt.

Dickens schreef vuistdikke romans over onvergetelijke personages die in diepe, mensonterende armoede gevangen zaten. Daarnaast schreef hij ook essays waarin hij deze situatie scherp veroordeelt. Het wordt steeds voorgesteld alsof de rauwe, Dickensiaanse tijd ver achter ons ligt en het alleen maar beter is geworden in de Westerse wereld. Dat is voor een deel ook zo, maar dat is aan de sociale strijd van velen te danken. Het is voor de werkende klasse vooral na de Tweede Wereldoorlog even een goede tijd ondanks het kapitalistische systeem, niet dankzij. Sinds eind jaren 70 wordt alles wat de eerdere strijd heeft bereikt weer afgebroken. Het ware gezicht van het kapitalisme laat zich weer steeds duidelijker zien. Net als in de tijd van Dickens.

Eén van de tekenen is de steeds grotere plek die liefdadigheid inneemt. De oprichting van de Voedselbank in 2002 volgt niet toevallig op de jaren van afbraak door het politiek breed aangehangen neoliberalisme. Nu in december is ook het hoogseizoen van de liefdadigheid weer aangebroken. Van alle kanten komen er initiatieven om de minderbedeelden iets extra’s te geven. Het is mooi dat mensen zich inzetten om de nood van anderen te helpen verlichten. Ook de SP doet ieder jaar mee, met name met de acties om de Voedselbank te steunen. Maar dat gaat altijd gepaard met een protest: het is een schande dat er in onze samenleving een voedselbank en zoveel liefdadigheid nodig is.

Net als Dickens dat deed, moeten wij hiervoor de oorzaak blijven aanwijzen: een systeem dat niet eens moeite doet om te verbergen waar het voor staat: meer en meer kapitaal voor de toch al kapitaalkrachtigen. Het kapitalisme gaat over kapitaal en hoe daar meer van te krijgen. Niet over het vormen van een samenleving die goed is voor mens en natuur. De Amerikaanse schrijfster Maya Angelou heeft eens gezegd: ‘Als iemand je vertelt wie hij is, dan kun je dat maar beter geloven.’ Het kapitalisme vertelt ons letterlijk wat het is, waar het voor staat.

Nu, bijna 200 jaar na het verschijnen van A Christmas Carol zitten we nog steeds aan dat systeem vast. Met (steeds meer) mensen in armoede, stress en nog een extraatje: een dreigende klimaatcatastrofe. Dickens liet Scrooge tot inkeer komen, maar zo’n inkeer hoeven we van de huidige Scrooges niet te verwachten. We zien, we weten, dat ze altijd door zullen gaan met graaien en vernietigen. Ze proberen een menselijk gezicht te laten zien door liefdadigheid, maar ook daar worden ze via allerlei belastingconstructies ook weer alleen maar rijker van. De inkeer moet vanuit de mensen zelf komen en de superrijken en het systeem dat hen steunt zien voor wat ze zijn. Het boek verscheen in 1843 en was meteen een enorm succes en dat is het nog altijd. Het verhaal van de tot inzicht gekomen uitbuiter Scrooge spreekt de mensen dus massaal aan. Dan betekent, dat er een gemeenschappelijke afkeer is van uitbuiting en sociaal onrecht. Vreemd dat er dan ieder jaar gezellige Dickens-fesitvals bij komen in december, zonder dat de activistische kant van Dickens aan de orde komt. Strijden tegen armoede en onrecht krijgt zo iets nostalgisch. Iets uit het verleden, niet iets voor deze tijd. Een verschraling van zijn tijdloze verhalen, want die tijd heeft nooit echt achter ons gelegen.